Przygotowywanie tłumaczeń to proces, który powinien uwzględniać wszelkie formalne zasady. Znajomość języka, jego symboliki i celu to podstawa dobrego przekładu. Od tłumaczy językowych wymaga się profesjonalizmu, więc zwykłe przelanie tekstu na papier czy zapisanie go w edytorze tekstowym, to za mało. Dbałość o szczegóły to wyraz wysokiej jakości wykonania pracy.
Forma w jakiej treść trafia do odbiorcy, powinna wykazywać fachowość. Akapity, spis treści i zasady zapisu interpunkcji to bezsprzecznie odzwierciedlenie profesjonalizmu autora przekładu. Należy także wiedzieć jak prawidłowo przygotować przypisy i bibliografię w tłumaczeniach. Tłumaczony tekst musi być konstrukcją szanującą powszechnie stosowane formy dobrze przygotowanego tekstu.
Czym są przypisy w tłumaczeniach?
Przypisy w tłumaczeniach to najczęściej parateksty. Gerard Genette w 1982 roku, zainicjował definicję paratekstu jako tekstu stanowiącego swoisty „akompaniament” do tekstu właściwego. Paratekstem może być tytuł, ilustracja lub właśnie przypis.
G. Genette definiuje przypis następująco: „Przypis to wypowiedź o różnej długości (wystarcza jedno słowo) odnosząca się do bardziej lub mniej określonego segmentu tekstu i umieszczona
albo obok niego, albo w odniesieniu do niego”.
Polski literaturoznawca Henryk Markiewicz natomiast określa przypis „[…] jako tekst uzupełniający do jakiegoś jedno lub wielowyrazowego odcinka innego tekstu (nazwijmy go tekstem głównym),
na co wskazują określone znaki graficzne — asteryski, frakcje górne cyfr, litery, numery wierszy tekstu głównego”.
Na podstawie tych wyjaśnień można stwierdzić, że przypis jest różnej długości uzupełnieniem tekstu głównego, przy czym sam nie ma określonego rozmiaru i jest zaznaczany znakiem graficznym.
Nazewnictwo języków obcych wskazuje, że przypisy powinny znajdywać się u dołu strony: z angielskiego footnote, francuskiego note infrapaginale, niemieckiego Fuβnote. Polskie określenie przypis nie odwołuje się w żaden sposób do ulokowania go.
Istnieją różne typy przypisów, w swojej pracy z 2009 roku O przypisach tłumacza. Wprowadzenie do lektury. Elżbieta Skibińska dzieli przypisy:
a) ze względu na czas powstania: przypisy do pierwszego wydania; przypisy
do drugiego wydania; przypisy późniejsze; zdarza się często, że współistnieją
obok siebie przypisy z różnych czasów, czasem ze wskazaniem daty
umieszczenia przypisu, czasem bez niej
b) ze względu na nadawcę: przypisy autorskie (uznane i odrzucane; autentyczne
i fikcyjne) i przypisy nieautorskie (allografy — autentyczne
i fikcyjne)
c) ze względu na odbiorcę (głównie czytelnika tekstu)
d) ze względu na typ tekstu (literacki; nieliteracki)
e) ze względu na funkcję (wyłącznie allografy, informujące o okolicznościach
powstania tekstu lub komentarz autora przypisu)
Różne są opinie na temat przypisów tłumacza. Niektórzy wskazują, że tłumacz językowy stosuje przypisy, ponieważ nie potrafi prawidłowo przełożyć tekstu. Inni natomiast, uważają, że stosowanie przez tłumaczy przypisów, odzwierciedla ich oczytanie i dążenie do poparcia prawidłowości tłumaczenia. Aby zniwelować opinie negatywne i pozytywne, należałoby wypośrodkować słuszność stosowania przypisów i uznać, że ich wykorzystanie powinno mieć miejsce wtedy, gdy nie ma innej możliwości na tłumaczenie. Może wynikać to z barier kulturowych i językowych, norm społecznych i stylu życia.
Przypisy pomagają odbiorcy zrozumieć sens tłumaczenia, poznać to, co autor miał na myśli, doprecyzować znaczenie elementów opisów zawartych w tłumaczeniach. Dosłowne tłumaczenie nie jest często najlepsze i wymaga od tłumaczy, aby wykorzystali swoje umiejętności do wyjaśnienia niektórych treści zawartych w przekładach. Przypisy zapewne mogą stanowić formę wsparcia przy próbie przybliżenia zagadnień.
Jak prawidłowo przygotować przypisy w tłumaczeniach?
Odnosząc się do innych prac, publikacji czy literatury, tłumacz musi zastosować przypisy. Prawidłowo przygotowane przepisy w tłumaczeniu, wskażą, że autor przekładu dogłębnie przeanalizował powierzoną treść. Warto znać kilka zasad, którymi rządzą się sposoby stosowania przypisów.
Aby odznaczyć przypis używa się odsyłaczy. W odsyłaczu należy podać numer, literę lub gwiazdkę – wszystkie te powinny być zapisane we frakcji górnej. U dołu strony tożsamo zapisać odsyłacz i umieścić przypis.
- Przypis słownikowy, czyli wyjaśniający znaczenie znaczenie wyrazu, zdania, frazy w tekście źródłowym, podaje się po myślniku np.*hycel – osoba zawodowo zajmująca się wyłapywaniem psów.
- Przypis rzeczowy pełni rolę objaśnienia np. postaci biblijnych, historycznych lub nazw własnych i mniej znanych pojęć. Przykładowo: *Midas – władca Frygii, bohater wielu mitów greckich.
- Przypis bibliograficzny dokumentuje wykorzystane pozycje autorskie, np.:
Iwaszkiewicz P., Łoś W., Stępień M., Władcy i wodzowie starożytności. Słownik, WSiP, Warszawa 1998, s. 267
- Przypis informacyjny objaśnia zastosowanie znaczeń i rozwiązań, np.: *Fotografię budynku zamieszczono na s. 45
Odnośnik umieszcza się bezpośrednio (bez przerwy, tzw. spacji) za wybranym członem: słowem, frazą bądź wyrażeniem, a przed następującym po nim znakiem interpunkcyjnym.
Od tej reguły jest kilka wyjątków. Odnośnik stawia się po następujących znakach interpunkcyjnych:
- cudzysłów,
- nawias,
- znak zapytania,
- wykrzyknik,
- wielokropek.
Odnośnik (frakcję górną) formatuje się tak jak tekst główny, bez wyróżnienia pogrubieniem czy pochyleniem. Z kolei numerację przypisów powinno się stosować konsekwentnie w obszarze poszczególnych rozdziałów.
Przypisy najczęściej umieszcza się u dołu stron, na których występują poszczególne odnośniki. Rzadko stosuje się je na końcu rozdziałów lub publikacji. Składane są takim samym krojem jak tekst główny, ale stosuje się mniejszy stopień pisma – zazwyczaj o jeden lub dwa punkty. Pomaga to w przejrzystości treści tłumaczenia.
Bibliografia w tłumaczeniach – czym jest?
Bibliografia to obowiązkowy element utworów piśmienniczych mających charakter informacyjny lub naukowy. Bibliografia w tłumaczeniach ma na celu umożliwienie weryfikacji zawartych w nich treści. Autorzy przekładów tworzą je nie tylko na podstawie własnej wiedzy i doświadczenia, czasem muszą zasięgnąć do prac innych autorów. Szczególnie specjalistyczne tłumaczenia wymagają poparcia np. w naukowych opracowaniach.
Wtedy obowiązkowe jest podanie źródła, z którego pobrało się potrzebne informacje. Należy utworzyć określony zestaw informacji, które nazywane są opisem bibliograficznym.
W skład pełnego opisu bibliograficznego wchodzą konkretne elementy: autor, tytuł, współtwórcy, numer wydania, numer tomu/części, wydawca, miejsce i rok wydania:
- autor – podaje się nazwisko autora, jego imię lub inicjał. Zdarza się, że nazwisko zostaje pominięte i od razu zaczyna się od tytułu. Ma to miejsce, gdy autorów jest wielu, przy pracach zbiorowych.
- tytuł – zapisać należy go w pełnym oryginalnym brzmieniu. W tytułach obcojęzycznych można, w nawiasie kwadratowym, podać tłumaczenie.
- współtwórcy – tłumacze i redaktorzy będący współtwórcami. Wymienia się ich nazwiska oraz imiona/inicjały.
- numer wydania – wykorzystywany jest zapis cyframi arabskimi. Jeśli wydanie jest pierwsze, nie trzeba go opisywać.
- numer tomu – używa się skrótu „t.” oraz cyfr arabskich.
- wydawca – wpisuje się nazwę wydawcy lub powszechnie stosowane skróty (o ile zostaną odczytane bez ryzyka nierozpoznawalności). [b.w.] – skrót oznaczający bez wydawcy.
- miejsce wydania – najczęściej zapisuje się miasto, w którym publikacja została wydana. [b.m.] – skrót oznaczający bez miejsca
- rok wydania – cyframi arabskimi określony rok wydania. [b.r.] – skrót oznaczający bez roku.
Bibliografia w tłumaczeniach – przykłady opisów bibliograficznych
Różne publikacje, źródła, ilość autorów, nośnik tekstu czy forma – mają wpływ na to jak powinien wyglądać opis bibliograficzny w tłumaczeniach. Poniżej kilka przykładów:
- Opis bibliograficzny książki
Osuchowska B., Poradnik autora, tłumacza i redaktora, Inicjał, Warszawa 2005.
- Opis artykułu w pracy zbiorowe
Paruch Waldemar, Konflikty unicestwiające w piłsudczykowskiej myśli politycznej, [w:]Oblicza i koncepcje rozwiązywania konfliktów w polskiej myśli politycznej XX wieku, red. A.Wojtas, M. Strzelecki, Bydgoszcz 2000, s. 63-79.
- Definicja z encyklopedii
Zych Adam, Afazja, [w:]Encyklopedia pedagogiczna XXI w., t. 1,Warszawa 2003, s. 217.Dysonans poznawczy, [w:] Okoń Wincenty, Nowy słownik pedagogiczny, Warszawa 1998, s.81
- Publikacje w internecie
Malarz Daniel, Wirtualna historia malarstwa, [online], dostępny w Internecie:http://www.wsr.rybnik.pl/whm/ [dostęp 14 lutego 2019].