Dowcip to mniej lub bardzie błyskotliwa gra słów. Stanowi bardzo ważny element codziennej komunikacji. Także dzieł literackich, filmu czy ogólnie pojętej kultury. Stanowi on niezbędny element rozrywki i międzynarodowej komunikacji. Jest mocno zakorzeniony w kontekście kulturowym i językowym. Sztuką jest go poprawnie przełożyć. Mówi się często, że humor źle znosi tłumaczenie. Takie podejście zainspirowało wielu uczonych do badań na temat tłumaczenia humoru w napisach do filmów. Na czym polega tłumaczenie humoru w napisach do filmów? Czy różni się od tłumaczenia w dubbingu? Dziś kilka słów o tłumaczeniu humoru w napisach do filmów.
Trudna sztuka tłumaczenia filmów
Jak przetłumaczyć napisy do filmów? Jak przełożyć wszystkie elementy dowcipu na język docelowy? Tłumaczenie napisów do filmów to ogromne wyzwanie. Nawet dla doświadczonego tłumacza. Doskonale ten problem opisała Katia Spanakaki. Artykuł dostępny jest sieci i przetłumaczyła go Joanna Kuczyńska. Okazuje się, że o ile humor w życiu codziennym jest czymś normalnym i oczywistym, o tyle w tłumaczeniu już nie. Jako pojęcie teoretyczne jest o wiele bardziej skomplikowany. Dlaczego tak jest? Humor może być stosowany w różnej formie. I na rożnym poziomie. To poziom uniwersalny, kulturowy czy językowy. Stąd sprawiać może tłumaczowi wiele problemów. Nie wystarczy bowiem przetłumaczyć słowa. Tu liczy się o wiele więcej.
Na czym polega tłumaczenie napisów do filmów? To sztuka. Doskonale to widać na przykładzie telewizji. Niektóre przekłady napisów do filmów pozostawiają wiele do życzenia. Nie inaczej jest też z dubbingiem filmów. Stworzenie poprawnej listy dialogowej jest trudniejsze niż nam się wydanej. Bo humor to nie tylko śmiech. A dowcip dowcipowi nierówny. Jak przetłumaczyć dowcip z języka źródłowego do języka docelowego? Tak, aby zachować poczucie humoru oryginału? W tego rodzaju tłumaczeniach liczy się nie tylko znajomość języka. To także poczucie humoru tłumacza. Kto zajmuje się tłumaczeniem filmów? To tłumacz audiowizualny. Aby zrozumieć na czym polega tłumaczenie napisów do filmów trzeba znać nieco teorii. Na temat samego humoru i sposobów jego tłumaczenia.
Tłumaczenie humoru w napisach do anglojęzycznych filmów. Definicja humoru
Czym jest humor w ogóle? Czy jest jakaś jego definicja? Definicja humoru zależy od tego w jakim kontekście ma być on użyty. Dla niektórych humor jest wszystkim tym, co wywołuje śmiech. Humorem jest także to, co jest zabawne w danej sytuacji. To logiczny splot wyrażeń i słów, które połączone ze sobą wywołują śmiech. Jednak sam śmiech nie stanowi jeszcze warunku humoru. Dlatego tak trudno o jednoznaczną, poprawną definicję humoru. Przyjmuje się jednak jedną, powszechną definicję humoru. Zgodnie z nią (zob Attardo) humor to coś, czego zamierzeniem jest wywołanie śmiechu. Według niej można wyróżnić trzy kategorie humoru. Oto one:
- uniwersalny (dowcipy niespodziewane);
- kulturowy (dowcipy etyczne);
- językowy (kalambury).
Twierdzi ona, że zachowanie tego porządku sprawia, że humor jest łatwiejszy do przetłumaczenia. Jednak sama technika tłumaczenia humoru w napisach do filmów to za mało. To umiejętność uchwycenia niuansów językowych i wkomponowania ich w polskiej wersji językowej. A to już wymaga ogromnego talentu tłumacza.
Jak tłumaczyć humor w napisach do filmów?
To jedna z najtrudniejszych form przekładu. I zarazem najciekawszych. Jak tłumaczyć humor w napisach do filmów? Jak wykonać taki przekład, gdzie inne kryteria są również ważne jak on? Jakie to kryteria? To ścieżka dźwiękowa czy efekty wizualne. Aby zrozumieć tłumaczenie humoru w napisach do filmów trzeba wiedzieć czym są napisy filmowe. Jest to pisemna forma dialogu w filmie czy serialu telewizyjnym. Napisy pojawiają się na dole ekranu. Dzięki temu mamy czysty obraz i niezakłócony odbiór wizualny. Mogą ukazywać się w formie pisemnego tłumaczenia dialogu w języku obym, np. języku angielskim. Druga opcją jest pisemne tłumaczenie dialogu w tym samym języku. Ma to na celu ułatwienie widzom bieżące śledzenie akcji dialogowej.
My, Polacy dopiero uczymy się oglądać filmy z napisami. Jesteśmy przyzwyczajeni do lektora, a nie do napisów. Dopiero od niedawna ta forma tłumaczenia filmów zaczęła być u nas popularna. Tłumaczenie humoru w napisach do filmów jest trudniejsze niż oprawa lektora. Tu liczy się odpowiednie dobranie kontekstu kulturowego i językowego do danej grupy docelowej. Nie każdy dowcip przetłumaczony z języka źródłowego tak po prostu będzie zrozumiany. Dlatego tłumaczeniem humoru w napisach do filmów zajmują się najlepsi tłumacze audiowizualni. Taki przekład nie może być reprezentować poziomu akademickiego. Bo tłumaczenie audiowizualne jest sztuką.
Błędy w tłumaczeniu napisów do filmów
Tłumaczenie humoru w napisach do filmów to zajęcie niesamowicie pasjonujące. Ale i pełne pułapek. Jak ująć dowcip tekstu źródłowego i celnie przełożyć go do tekstu docelowego? To trudniejsze niż nam się wydaje. Podczas tworzenia napisów do filmów można napotkać na wiele błędów. Także w liście dialogowej pochodzącej od dystrybutora filmu w wersji kinowej czy na DVD.
Jakie są najczęściej popełniane błędy? Jakie są ich przyczyny? Tak naprawdę przyczyn jest wiele. Pomijamy tu oczywiście tłumaczenie amatorskie, dla własnych potrzeb. Często zdarza siei, że tłumacz otrzymuje tylko listę dialogową, bez filmu. A taka lista jedynie omawia fabułę, „na sucho”. Trudno jest tłumaczowi wczuć się w klimat filmu, jeśli go nie widzi. Tym trudniej jest przetłumaczyć humor w napisach do filmu. Często takie tłumaczenie jest wykonywane bez poznania kontekstu filmu. I wówczas takie tłumaczenie napisów do filmu jest po prostu złe.
Na czym polegają główne błędy popełniane w tłumaczeniu napisów do filmów? To najczęściej próba dosłownego tłumaczenia nazwisk czy nazw własnych. A tego nie należy tłumaczyć. Wie o tym każdy dobry tłumacz zajmujący się tłumaczeniem audiowizualnym. Jakie są inne błędy w tłumaczeniu? To nie wychwycenie ironii czy sarkazmu w tekście. To najczęstsze błędy w tego rodzaju tłumaczeniach. Dodajmy – rażące błędy. Nie powinny one mieć miejsca. Ale niestety spotykamy je dość często. Są łatwe do wychwycenia, nawet przez osobę nie będącą tłumaczem. A szkoda.
Tłumaczenie humoru w napisach do filmów to sztuka. Tłumacz zajmujący się takim przekładem nie może być osobą ponurą. Tylko ten, który sam ma fantastyczne poczucie humoru jest w stanie zapewnić poprawne, spójne i przede wszystkim – dowcipne tłumaczenie. Takie, jak w przypadku tłumaczenia filmu „Shrek”. Wszyscy pamiętamy idealnie uchwycony przez tłumacza dowcip i ironię zawartą w tekście źródłowym. Dlatego tłumaczenie jego polskiej wersji jest po prostu genialne. I takich tłumaczeń napisów czy dubbingu filmów wszyscy oczekujemy. Oby ich było jak najwięcej. Tego sobie i wszystkim widzom życzymy.