Wyzwania, z którymi musi mierzyć się tłumacz w swojej pracy to niemal codzienność. Są one na stałe wpisane w ten zawód. Dlatego każdy z tłumaczy powinien mieć opracowaną strategię radzenia sobie z nimi. Niejednokrotnie tłumacz w procesie przekładu napotyka na wyrażenia trudne do przetłumaczenia. To przede wszystkim kolokacje, neologizmy i idiomy – wyrażenia, które są mocno związane z przekładalnością tekstu.

Jednymi najtrudniejszych wyzwań są bez wątpienia wyrażenia idiomatyczne. Warto pamiętać, że przekład nie sprowadza się wyłącznie do przełożenia materiału źródłowego na język docelowy. To o wiele więcej. Przekład naszpikowany wyrażeniami idiomatycznymi stanowi nie lada wyzwanie dla tłumacza. Dlatego tak ważne są strategie tłumaczeniowe. Jakie są najważniejsze strategie tłumaczenia idiomów? Czy są sprawdzone metody ich przekładu? A może każdy z tłumaczy powinien wypracować je samodzielnie? Poznajmy dziś najważniejsze strategie tłumaczenia idiomów.

Strategie tłumaczenia idiomów – czym są idiomy?

Otóż, idiomy to wyrażenia i zwroty typowe dla danego języka źródłowego. Wyrażenie idiomatyczne nie jest domeną wyłącznie jednego języka. Ono występuje tak samo w języku angielskim, niemieckim czy polskim. Zazwyczaj takie wyrażenie idiomatyczne nie ma swoje odpowiednika w języku docelowym. Najprościej ujmując, są to wyrażenia – metafory, które trudno jest przetłumaczyć. Idiomy najczęściej składają się z dwóch lub więcej słów i są pełnoprawnymi uczestnikami treści. Użycie idiomatyzmów z pewnością wzbogaca tekst i wzmacnia jego charakter. Najczęściej idiomy występują w literaturze pięknej, poezji i publicystyce. Najrzadziej spotykamy je w tekstach technicznych i naukowych.

Cechą charakterystyczną wyrażeń idiomatycznych jest ich trwałość, niejednoznaczność i stałość komponentów. Oznacza to, że kontekst idiomatyczny w takich wyrażeniach jest niezmienny. Dlatego nie można ich tłumaczyć dosłownie. Znaczenie idiomu bowiem nie należy interpretować słowo po słowie. Idiom tworzy całość. I tylko interpretacja go jako całości będzie poprawna.. Tłumaczenie idiomu z języka oryginalnego zatem powinno odbywać się jako tłumaczenie całości, a nie poszczególnych, oderwanych od siebie słów. Przekład nie polega przecież tylko na wymianie elementów leksykalnych i gramatycznych z języka źródłowego na język docelowy. To znacznie więcej. Profesjonalne tłumaczenie to dokładne odwzorowanie tożsamości wyrażeń przy zachowaniu spójności tekstu.

Warto przeczytać: Odmiany języka angielskiego

Trudności w tłumaczeniu idiomów. Obierz najlepsze strategie!

Problem w tłumaczeniu idiomów wynika przede wszystkim z nieprzetłumaczalności tych wyrażeń. Tworzą one całość. I tak powinny być tłumaczone. Podczas przekładu, tłumacz powinien wziąć pod uwagę cały kontekst oryginału i znaleźć najlepszy odpowiednik w języku docelowym. Dosłowne tłumaczenie idiomów może być zwodnicze. Znaczenie poszczególnych słów, zestawionych razem może okazać się błędem. I deformować kontekst językowy treści.

Dlatego podczas tłumaczenia idiomów na pewne kwestie tłumacz mus zwrócić uwagę. I podjąć odpowiednie strategie tłumaczenia idiomów. Oczywiście, nie każdy idiom jest prosty i czytelny. Ani łatwy do rozpoznania. Dlatego znajomość wyrażeń idiomatycznych i umiejętność ich zgrabnego przekładu to jedna z najważniejszych kwestii podczas przekładu.

Podczas podejmowania strategii tłumaczenia idiomów tłumacz przede wszystkim powinien znać podstawowe reguły ich tłumaczenia. Nie powinien dokonywać w nim zmian, chyba, że idiom jest grą słowną albo żartem. Oto najważniejsze zasady tłumaczenia idiomów. W przekładzie idiomów nie należy:

• zastąpić jednego lub kilku słów innymi,
• zmieniać porządku wyrazów,
• usuwać ani dodawać żadnego słowa,
• zmieniać struktury gramatycznej tekstu.

Jak wygląda stosowanie tych reguł w praktyce? Weźmy jako przykład chociażby idiom „i tu jest pies pogrzebany”. Czy można zmienić kolejność słów? A może kontekst gramatyczny? Jeśli pokusimy się o te „modyfikacje”, uzyskamy efekt dość zaskakujący. I z pewnością błędny. A nie na tym polega przecież tłumaczenie idiomów. Podczas przekładu takich wyrażeń warto wziąć pod uwagę chociażby różnicę kulturową obu języków. To, czy dany idiom ma swój odpowiednik w języku docelowym. To równie ważne przy podejmowaniu strategii tłumaczenia idiomów.

Czy są idiomy, które są szczególnym wyzwaniem dla tłumacza? Oczywiście. To tłumaczenia idiomów, które zawarte są w tytułach książek czy filmów. Dlaczego? Okazuje się, że tytuł nie może być dosłownym tłumaczeniem ani idealnym odwzorowaniem treści oryginalnej. Wówczas mógłby wypaczać znaczenie treści i motywu filmu. A tytuł powinien nawiązywać do motywów utworu. Dlatego tak często tytuły są trudne do przetłumaczenia. Jako przykład można chociażby podać „Pippi Langstrumpf” przetłumaczoną jako „Pippi Pończoszanka”. Kto od razu skojarzył, że chodzi o tę samą książkę dla dzieci?

Najważniejsze strategie tłumaczenia idiomów

Wyrażenia idiomatyczne to stałe formy leksykalne. Nie należy tłumaczyć ich dosłownie. Rzadko znajdziemy je również w tradycyjnym słowniku językowym. Dlatego warto znać najważniejsze strategie tłumaczenia idiomów. Jakie problemy może napotkać tłumacz podczas przekładu idiomów?

Sprowadzają się one najczęściej do dwóch kwestii. Pierwszą z nich jest umiejętność rozpoznania idiomu. Często, podczas pierwszej analizy tekstu źródłowego trudno jest go odkryć. Zwłaszcza, gdy z kontekstu zdania on nie wynika.

Drugą ważną sprawą są trudności w poprawnym przetłumaczeniu idiomu. Wydawać by się mogło, że skoro już rozpoznaliśmy idiom, jego tłumaczenie to prosta sprawa. Niekoniecznie. Pamiętajmy o różnicach w znaczeniu poszczególnych słów w języku źródłowym i docelowym. Tu ważny jest sens i spójność tekstu. Dlatego właśnie nie należy tłumaczyć idiomów słowo po słowie. Stąd najważniejszą strategią przy tłumaczeniu idiomów jest jego rozpoznanie, zinterpretowanie oraz analiza kontekstu językowego w języku źródłowym.

Reguły, zgodnie z którymi idiom powinien być tłumaczony to podstawy tłumaczeniowe. Zgodnie z nimi odnalezienie odpowiednika idiomu w języku docelowym wcale nie jest priorytetem. To liczy się szereg innych elementów, od których zastosowania zależy poprawność tłumaczenia hasła idiomatycznego.

Jak tłumaczyć idiomy? Poznaj sprawdzone strategie tłumaczeniowe

Idiomy są utrwalonymi wzorcami językowymi. Podczas tłumaczenia tekstu źródłowego na język docelowy warto pamiętać, że idiomy nie powinny być zmieniane. Jeśli już wymagają zmian, to jedynie niewielkich. Dobry tłumacz zawsze powinien mieć na uwadze, że idiom to wyrażenie, którego znaczenia nie da się wywnioskować na podstawie znaczeń poszczególnych elementów. Co ważne, są pewne idiomy, które po prostu musza funkcjonować w niezmienionej formie ani przypadku. Inaczej zupełnie zmieniają sens tekstu docelowego.

Do tłumaczenia idiomów zasadniczo stosuje się te same strategie jak do tłumaczenia pozostałych środków ekspresji językowej.

Jedną z najpopularniejszych strategii tłumaczenia idiomów jest zastąpienie wyrażenia z tekstu źródłowego wyrażeniem najbardziej zbliżonym w języku docelowym. To zasada, która sprawdza się najlepiej w przekładzie idiomów. Dobrym przykładem jest chociażby wyrażenie „krok po kroku” (english: step by step). Jednak bliski odpowiednik w języku docelowym jest często trudny do osiągnięcia. Niemal stuprocentowe dopasowanie tłumaczeniowe idiomów występuje jednak niezwykle rzadko. Dlatego warto korzystać również z innych strategii tłumaczenia idiomów.

Pierwszą z nich jest metoda użycia idiomu o podobnym znaczeniu. Pamiętajmy bowiem, że idiom w języku docelowym wcale nie musi być dosłowną kalką wyrażenia idiomatycznego z języka źródłowego. Dlatego tłumacze w przekładzie do języka docelowego stosują również tę technikę. Polega ona na zastosowaniu idiomu o podobnym znaczeniu, lecz w innej formie. Używa się tej strategii gdy idiom ma podobne znaczenie w obu językach. Może różnić się leksykalnie, ale sens jest bardzo zbliżony, a nawet tożsamy. Przykładem może być wyrażenie he doesn’t care a fig (english). Jego odpowiednikiem jest „dbać o coś jak pies o piąta nogę”. Leksykalnie i gramatycznie różnią się, lecz mają tożsame znaczenie.

Kolejną sprawdzoną techniką tłumaczenia idiomów jest pominięcie. Czasem tłumacz napotyka wyrażenia, których nie da się czytelnie przełożyć do tekstu docelowego. Zmieniałyby bowiem kontekst tłumaczeniowy, a tekst docelowy byłby mało zrozumiały dla odbiorcy. Dlatego najlepszym rozwiązaniem jest ich pominięcie.

To oczywiście jedynie przykłady sprawdzonych i uznanych strategii tłumaczenia idiomów. Każdy tłumacz powinien je znać, aby jego przekłady były poprawne. Dobry tłumacz potrafi doskonale rozpoznać, zinterpretować i przełożyć idiom do tekstu docelowego. Na poprawność przekładu idiomów ma ogromny wpływ trafny wybór przez tłumacza pojęć ekwiwalentnych w rejestrze tłumaczeniowym języka docelowego. A bez znajomości kontekstu tłumaczeniowego jest to niewykonalne.

Dobre tłumaczenie powinno wywoływać te same uczucia co oryginał. Dlatego wybranie odpowiednich strategii tłumaczenia idiomów jest tak istotne w pracy tłumacza. Idiomy wzbogacają tłumaczenie. Dobry przekład wywołuje zamierzone przez tłumacza emocje. I w ten sposób kształtuje światopogląd czytelnika.

Może Cię także zainteresować:

• Porady dla tłumaczy – sprawdź, co możesz robić lepiej!
• Działalność tłumacza – jak założyć działalność?
• Kiedy wymagane jest tłumaczenie przysięgłe?